IJken

IJkgebouw, Alkmaar rond 1930?)

Een pint, een pond, een el, een Rijnlandse roede of een Leidse aggele: het zijn maten en gewichten die veel ouder zijn dan de moderne meter, liter of kilogram. Toen de steden groter werden (eind 12^de, begin 13^de eeuw) werd het ook belangrijker om in de maten en gewichten van de handelaren in de gaten te houden (zodat zij de klanten niet konden benadelen).

'de kilowattuur'

'de kilogram' onder een glazen stolp

'de meter'

IJken is kijken

Klopt een maat met de gestelde eisen? Is een kilogram in Nederland precies hetzelfde als een kilogram in Japan of Mexico?
Vroeger controleerden ijkers de maten en zij werden weer heel erg streng gecontroleerd door het stadsbestuur. 

Het metriek stelsel:

In 1920 werd in Nederland langzaam het metrieke stelsel ingevoerd. Toen kwam er een landelijke organisatie die voor elk deel van Nederland een ijker benoemde.

Deze ijker controleerde apparaten en als deze niet meer goed de juiste hoeveelheid aangaven, maakte het weer in orde of hij keurde het apparaat af.

Anders Celsius heeft vastgesteld dat de temperatuur van smeltend ijs precies 0.00°C is. Dus als er een thermometer in smeltend ijs wordt gezet, geeft hij 0.00°C aan. Als de thermometer 'ontregeld' is, en daardoor een andere temperatuur aangeeft, wordt die thermometer opnieuw geijkt (afgesteld).

Als de ijker bovenstaande thermometer opnieuw heeft geijkt, geeft hij weer de juiste temperatuur aan.

De ijker zette op een goedgekeurd apparaat zijn stempel.

In 1789 werd tijdens een internationale vergadering in Parijs een stelsel van maten en gewichten aangenomen: het metrieke stelsel met de liter, de meter en het gram. Pas in 1820 lukte het pas om het metriek stelsel in te voeren in Nederland.

Toen de ijker zijn werk ging doen had hij maar een paar instrumenten bij zich:

vier gelijkarmige balansen met verschillende weegvermogens.

dozen met meetinstrumenten: een ijzeren standaard 'meter'

een standaard 'kilogrammen' varierend van 1 t/m 25 kg

een stel koperen standaard massastukken van 1 t/m 1000 gram

Er zijn veel recepten voor bijvoorbeeld het maken van zeep op het internet te vinden, maar dikwijls worden deze aangegeven in pound (lb) en ounce(oz). Om deze gewichten naar het metrieke systeem om te rekenen heb je de volgende gegevens nodig:

1 pound = 0,454 kilogram
1 ounce = 28,25 gram

1 kilogram = 2,204 pound
100 gram = 3,54 ounce

Een pound is dus geen pond en een ounce is dus geen ons!

Engelstalig landen hebben een andere manier om de temperatuur aan te duiden. Zij spreken over het aantal graden Fahrenheit (F). Hier kan flink wat verwarring optreden als ze het hebben over bijvoorbeeld 96 graden (degrees). Bij ons is dat tegen het kookpunt van water aan. Terwijl er eigenlijk wordt bedoeld dat iets 96 graden Fahrenheit is wat overeenkomt met 35.6 graden Celcius (C). Een heel verschil dus. Om de boel om te kunnen rekenen heb je de volgende formules:

van Celsius naar Fahrenheit:    1.8 * °C + 32 = het aantal graden in Fahrenheit